Anayasa Mahkemesi, Türk Patent’te Yönetim Heyeti reis ve üyelerin huzur hakkının Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle belirlenmesinin Anayasa’ya alışılmamış olduğuna karar verdi.
15 Mart 2023 ÇARŞAMBA Resmi Gazete Sayı : 32133
ANAYASA MAHKEMESİ KARARI
Anayasa Mahkemesi Başkanlığından:
temel Sayısı : 2021/6
Karar Sayısı: 2022/166
Karar Tarihi: 29/12/2022
İPTAL DAVASINI AÇAN: Türkiye Aka millet Meclisi üyeleri Engin ALTAY, hür ÖZEL, Engin ÖZKOÇ ile Bir arada 137 milletvekili
İPTAL DAVASININ KONUSU: 9/5/2019 tarihli ve (35) numaralı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, Alakalı Kuruluş ve Kuruluşlar ile diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde Değişiklik Yapılmasına Dair Cumhurbaşkanlığı Karamamesi’nin 3. unsuruyla 15/7/2018 tarihli ve 30479 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan (4) numaralı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, Bağlı Kurum ve Kuruluşlar ile öteki Kuruluş ve Kuruluşlann Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Karamamesi’nin 363. hususuna eklenen (5) numaralı fıkranın Anayasa’mn 104. ve 128. unsurlarına karşıtlığı ileri sürülerek iptaline ve yürürlüğünün durdurulmasına karar verilmesi talebidir.
I. İPTALİ İSTENEN CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMESİ KURALI
(35) numaralı Cumhurbaşkanlığı Karamamesi’nin (CBK) 3. hususuyla (4) numaralı CBK’nın 363. unsuruna eklenen (5) numaralı fıkra şöyledir:
“Yönetim Heyeti reis ve üyelerine 375 sayılı kanun Kararında Kararnamenin ek 29 uncu hususuna nazaran ayda üçten Çok olmamak üzere her bir toplantı için (9000) gösterge sayısının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucunda bulunacak ölçüde huzur hakkı ödeniri’
II. BİRİNCİ İNCELEME
1. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü kararları uyarınca Zühtü ARSLAN, Engin YILDIRIM, Hasan Tahsin GÖKCAN, Serdar ÖZGÜLDÜR, Recep KÖMÜRCÜ, Burhan ÜSTÜN, Hicabi DURSUN, Celal Mümtaz AKINCI, Muammer TOPAL, M. Emin KUZ, Kadir ÖZKAYA, Recai AKYEL, Yusuf Şevki HAKYEMEZ ve Yıldız SEFERİNOĞLU’nun iştirakleriyle 11/7/2019 tarihinde yapılan birinci inceleme toplantısında evrakta eksiklik bulunmadığından işin aslının incelenmesine, yürürlüğü durdurma talebinin temel İnceleme kademesinde karara bağlanmasına OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.
III. AYIRMA VE YENİ TEMELE KAYIT
2. 9/5/2019 tarihli ve (35) numaralı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, Bağlı Kuruluş ve Kuruluşlar ile diğer Kuruluş ve Kuruluşlann Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde Değişiklik Yapılmasına Dair Cumhurbaşkanlığı Karamamesi’nin 3. unsuruyla 15/7/2018 tarihli ve 30479 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan (4) numaralı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, Bağlı Kurum ve Kuruluşlar ile öbür Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Karamamesi’nin 363. unsuruna eklenen (5) numaralı fıkranın iptaline ve yürürlüğünün durdurulmasına ait davanın E.2019/77 sayılı davadan ayrılmasına ve yeni bir temele kaydedilmesine 14/1/2021 tarihinde karar verilmesi üzerine ayrılan işbu dava Mahkemenin 2021/6 aslına kaydedilmiştir.
IV. ASLIN İNCELENMESİ
3. Dava dilekçesi ve ekleri, Raportör Murat ÖZDEN tarafından hazırlanan işin aslına ait rapor, dava konusu CBK kuralı İle dayanılan Anayasa kuralları ve bunların münasebetleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:
A. Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Anayasal Çerçevesi ve Yargısal Denetimi
4. 21/1/2017 tarihli ve 6771 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair kanun ile Anayasa’nın kimi unsurlarında değişiklik yapılmıştır. Yapılan değişikliklerle yeni bir hükümet sistemine geçilmiş ve buna bağlı olarak Cumhurbaşkam’mn misyon ve yetkileri yine düzenlenmiştir. Anayasa’nın 8. unsurunda, yürütme yetkisi ve vazifesinin Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Şurasına ilişkin olduğu Anlatım edilmekte iken unsurda yapılan değişiklikle Bakanlar Konseyi kaldırılarak yürütme yetkisi ve misyonu Biricik başına Cumhurbaşkanı’na verilmiştir. Anayasa’da Bakanlar Şurasına verilen misyon ve yetkilere ait unsurlarda de birebir doğrultuda değişiklik yapılarak daha Evvel Bakanlar Konseyine ilişkin olan misyon ve yetkilerin Cumhurbaşkanı tarafından yerine getirilmesi öngörülmüştür.
5. Yeni hükümet sisteminin en Değerli özelliklerinden biri Cumhurbaşkanı’na “Cumhurbaşkanlığı kararnamesi” ismi altında düzenleme yapma yetkisinin tanınmasıdır. CBK’ların en besbelli özelliği İse Cumhurbaşkanı’na belli hususlarda birinci elden düzenleme yapma yetkisinin verilmiş olmasıdır. Yürütmenin öteki düzenleyici süreçlerinden farklı olarak Cumhurbaşkanı Anayasa’da belirlenen yetki çerçevesinde rastgele bir kanuna dayanmadan ya da yasama organının onayı olmadan CBK’lar yoluyla düzenleme yapabilecektir.
6. Anayasa’nın 104. unsurunun on yedinci fıkrasının birinci cümlesinde Cumhurbaşkam’mn yürütme yetkisine ait bahislerde CBK çıkarabileceği karar altına alınmıştır. Düzenlemeyle yürütme yetkisine z/zşfön olmak kaydıyla CBK çıkarma konusunda Cumhurbaşkanı’na genel bir yetki verilmiştir. Hususun münasebetinde, yeni hükümet sistemi gözetilerek Cumhurbaşkam’mn genel siyasetin yürütülmesinde yürütme yetkisi ile ilgili olarak muhtaçlık duyduğu mevzularda CBK çıkarabilmesine İmkan tanımak emeliyle birinci elden düzenleme yapma yetkisinin tanındığı Anlatım edilmiştir.
7. Cumhurbaşkanı’na yürütme yetkisine ait mevzularda CBK çıkarma yetkisinin genel olarak verilmesinin yanı Dizi Anayasa’mn diğer birtakım hususlarında belirtilen Bazen mevzuların CBK ile düzenleneceği ayrıyeten Anlatım edilmiştir. Bu kapsamda Anayasa’nın 104. unsurunun dokuzuncu fıkrasında, üst kademe halk yöneticilerinin atanmalarına ait metot ve temellerin; 106. hususunun on birinci fıkrasında, bakanlıkların kurulması, kaldırılması, vazifeleri ve yetkileri, Örgüt yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulmasının; 108. unsurunun dördüncü fıkrasında Devlet Denetleme Heyetinin işleyişi, üyelerinin misyon müddeti ve öteki özlük işlerinin; 118. hususunun altıncı fıkrasında, ulusal Emniyet Heyeti genel Sekreterliğinin teşkilatı ve misyonlarının CBK’larla düzenleneceği karar altına alınmıştır. Anayasa’nın 123. unsurunun üçüncü fıkrasında ise halk hükmî kişiliğinin kanunla yahut CBK ile kurulacağı belirtilmiştir.
8. Anayasa’nın 148. unsurunda CBK’ların Form ve temel bakımdan Anayasa’ya uygunluğunun denetlenmesi öngörülmüş, yargısal kontrol vazife ve yetkisi de Anayasa Mahkemesine verilmiştir.
9. Anayasa’da Cumhurbaşkanı’na CBK çıkarma yetkisi verilmekle Bir arada bu yetki sınırsız değildir. Kanunlardan farklı olarak Anayasa’da CBK’yla düzenlenecek mevzular sonlandırılmıştır. Bahis bakımından yetki tarafından getirilen bu sınırlamalar Anayasa’nın 104. hususunun on yedinci fıkrasının birinci dört cümlesinde düzenlenmiştir.
10. Anılan fıkranın birinci cümlesinde Cumhurbaşkanı’mn}^rö/weyeZhW ait bahislerde CBK çıkarabileceği Anlatım edilmiştir. Buna nazaran yürütme yetkisine ait bahisler dışında CBK ile düzenleme yapılması Muhtemel değildir.
11. Fıkranın ikinci cümlesinde “Anayasa’nın ikinci kısmının birinci ve ikinci kısımlarında yer Meydan Temel haklar, şahıs hakları ve ödevleriyle dördüncü kısımda yer Meydan siyasi haklar ve ödfev/erm” CBK’yla düzenlenemeyeceği belirtilmiştir. Bu karar uyarınca belirtilen alanlarda CBK ile düzenleme yapılamaz.
12. Fıkranın üçüncü cümlesinde de Anayasa’da münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen hususlarda CBK çıkarılamayacağı karar altına alınmıştır. Fakat Anayasa’da hangi mevzuların münhasıran kanunla düzenleneceğine ait Özel bir karar bulunmamaktadır. Bununla Birlikte Anayasa Mahkemesinin yerleşik içtihadında anayasa koyucunun kanunla düzenlenmesini öngördüğü bahislerin bu kapsamda görülmesi gerektiği kabul edilmektedir (AYM, E.2016/150, K.2017/179, 28/12/2017, § 57; E.2016/180, K.2018/4, 18/1/2018, § 17; E.2017/51, K.2017/163, 29/11/2017, § 13; E.2016/139, K.2016/188, 14/12/2016, § 9; E.2013/47, K.2013/72, 6/6/2013). Buna nazaran Anayasa’da kanunla düzenleneceği belirtilen alanlarda Cumhurbaşkanı’mn CBK çıkarma yetkisi bulunmamaktadır.
13. Fıkranın dördüncü cümlesinde ise kanunda açıkça düzenlenen hususlarda CBK çıkarılamayacağı Anlatım edilmiştir. Anılan karara nazaran Cumhurbaşkanı’nın yürütme yetkisine ait hususlarda CBK çıkarabilmesi için CBK’yla düzenlenecek hususun kanunlarda açıkça düzenlenmemiş olması gerekir.
14. CBK’ların üstte belirtilen mevzu bakımından yetki kurallarına Müsait olarak çıkarılması gerekmektedir. aksi takdirde içeriği Anayasa’ya karşıtlık oluşturmasa bile bu düzenlemelerin Anayasa’ya uygunluğundan Laf edilemez. Münasebetiyle CBK’ların yargısal kontrolünde öncelikle Anayasa’nın 104. hususunun on yedinci fıkrasında belirtilen bahis bakımından yetki kurallarına uygunluğunun ele alınması gerekir. Anılan fıkra tarafından rastgele bir karşıtlık tespit edilmemesi durumunda ise bu sefer CBK’ların içerik tarafından Anayasa’ya uygunluk kontrolü yapılmalıdır.
B. CBK’nın 3. Unsuruyla (4) Numaralı CBK’nın 363. Unsuruna Eklenen (5) Numaralı Fıkranın İncelenmesi
1. mana ve Kapsam
15. Kural, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına bağlı bir kurum olan Türk Patent ve Marka Kurumunun (TÜRKPATENT) Yönetim Konseyinde vazife Meydan reis ve üyelere bu konseyin toplantılarına katılmalarından Dolayı huzur hakkı ödenmesini düzenlemektedir. düstur uyarınca anılan Kurumun Yönetim Heyeti reis ve üyelerine 27/6/1989 tarihli ve 375 sayılı kanun Kararında Kararname’nin ek 29. hususuna nazaran ayda üçten Çok olmamak üzere her bir toplantı için (9000) gösterge sayısının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucunda bulunacak ölçüde huzur hakkı ödenecektir.
16. 375 sayılı KHK’nın ek 29. unsurunda, bakanlıklar ile halk Kurum ve kuruluşlarının teşkilatlanmasına ait CBKTarda öngörülmesi ve gösterge sayısı belirlenmesi kaydıyla Yönetim konseyi, kontrol konseyi, tasfiye heyeti, istişare heyeti üyelikleri ve komite, heyet, komite ile gibisi organlarda vazife alanlara ayda dörtten Çok olmamak üzere her bir toplantı için (1000) ila (3000) gösterge sayısının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucunda bulunacak ölçüde, damga vergisi dış rastgele bir vergiye tabi tutulmaksızın huzur hakkı ödeneceği ve gösterge sayılarının Cumhurbaşkanınca üç katma kadar artırılabileceği belirtilmiştir.
17. Anılan düzenlemenin belli bir Kurum bakımından uygulanabilmesi, bu konunun ilgili CBK’da öngörülmesi ve gösterge sayısı belirlenmesi koşuluna bağlanmıştır. Laf konusu karar uyarınca ödenecek huzur hakkının belirlenmesinde (1000) ila (3000) gösterge sayıları temel alınabilecek olup Cumhurbaşkanı’na da bu sayıları üç katına kadar artırma yetkisi tanınmaktadır. Buna karşılık Laf konusu karar direkt TÜRKPATENT’in Yönetim Konseyi reis ve üyelerine ödenecek huzur hakkının hesaplanmasında temel alınacak gösterge sayısına ait rastgele bir düzenleme içermemektedir. Hasebiyle dava konusu CBK kuralı olmasaydı sırf KHK’nın ek 29. unsuru kararından hareketle TÜRKPATENT’in Yönetim Konseyi lideri ve üyelerine huzur hakkı ödenmesinin Laf konusu olamayacağı açıktır.
2. İptal Talebinin Gerekçesi
18. Dava dilekçesinde özetle, huzur hakkı ödenmesine ait düzenlemenin Anayasa’nın 128. hususu uyarınca münhasıran kanunla düzenlenmesi gereken bir alana ait olduğu belirtilerek kuralın Anayasa’nın 104. ve 128. unsurlarına alışılmamış olduğu ileri sürülmüştür.
3. Anayasa’ya Terslik Sorunu
19. Dava dilekçesinde mevzu bakımından yetki istikametinden kuralın Anayasa’mn 128. hususuna de karşıt olduğu ileri sürülmüş ise de CBK’ya ait bahis bakımından yetki kuralları Anayasa’nın 104. unsurunun on yedinci fıkrasında düzenlendiğinden bu konudaki inceleme anılan fıkra kapsamında yapılacaktır.
20. Anayasa’nın 104. unsurunun on yedinci fıkrasının ikinci cümlesinde Anayasa’nın İkinci Kısım Birinci ve İkinci Kısımlarında yer Meydan Temel haklar, şahıs hakları ve ödevleri ile Dördüncü Kısmı’nda yer Meydan siyasi haklar ve ödevlerin CBK’yla düzenlenemeyeceği belirtilmiştir.
21. Anayasa’nın 35. unsuruyla garantiye bağlanan mülkiyet hakkı, ekonomik değer Anlatım eden ve parayla değerlendirilebilen her türlü mal varlığı hakkını kapsamaktadır (AYM, E.2015/39, K.2015/62, 1/7/2015, § 20). Bu bağlamda mülk olarak kıymetlendirilmesi gerektiğinde kuşku bulunmayan taşınır ve gayrimenkul mallar ile bunların üzerinde tesis edilen hudutlu tıpkı haklar ve fikri hakların yarn Dizi icrası kabil olan her türlü alacak da mülkiyet hakkının kapsamına dahildir (Mahmut Duran ve öbürleri, B. No: 2014/11441, 1/2/2017, § 60).
22. Anayasa Mahkemesinin norm kontrolü ve ferdi müracaata ait kararlarında da bireylere ödenmesi öngörülen fiyat, maaş, yaşlılık aylığı, emeklilik ikramiyesi ve kıdem tazminatı üzere ödemeler mülkiyet hakkı kapsamında bedellendirilmektedir (norm kontrolüne mevzu karar için bkz. AYM, E.2019/50, K. 2019/96, 25/12/2019, § 13; kişisel müracaata bahis kararlar için bkz. Ayten Yeğenoğlu, B. No: 2015/1685, 23/5/2018, § 32; Naci Altınbulduk, B. No: 2017/38608, 11/12/2019, § 19; Muzaffer Peker, B. No: 2016/7192, 7/11/2019, §30).
23. Bu bağlamda TÜRKPATENT’in Yönetim Heyeti reis ve üyelerine huzur hakkı ismi altında yapılması öngörülen ödemeler ekonomik değer Anlatım ettiğinden mülkiyet hakkı kapsamındadır (benzer istikametteki kıymetlendirme için bkz. AYM, E.2018/123, K.2022/138,9/11/2022, §§ 161-166).
24. Bu prestijle kural, Anayasa’nın İkinci Kısım İkinci Kısmı’nda yer Meydan mülkiyet hakkına ait bir düzenleme içerdiğinden Anayasa’nın 104. unsurunun on yedinci fıkrasının ikinci cümlesi uyarınca CBK ile düzenlenemeyecek yasak alanda kalmaktadır.
25. Açıklanan nedenlerle kural, Anayasa’nın 104. hususunun on yedinci fıkrasının ikinci cümlesine karşıttır. İptali gerekir.
esas Anayasa’nın 104. unsurunun on yedinci fıkrasının ikinci cümlesine muhalif görülerek iptal edildiğinden aynca tıpkı fıkranın birinci, üçüncü ve dördüncü cümleleri istikametinden incelenmemiştir.
Kural, mevzu bakımından yetki istikametinden Anayasa’nın 104. hususunun on yedinci fıkrasının ikinci cümlesine ters görülerek iptal edildiğinden içerik istikametinden incelenmemiştir.
V. İPTAL KARARININ YÜRÜRLÜĞE GİRECEĞİ GÜN SORUNU
26. Anayasa’mn 153. hususunun üçüncü fıkrasında “Kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi yahut Türkiye Aka millet Meclisi İçtüzüğü ya da bunların kararları, iptal kararlarının Resmi Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Gereken hallerde Anayasa Mahkemesi iptal kararının yürürlüğe gireceği tarihi ayrıyeten kararlaştırabilir. Bu tarih, kararın Resmi Gazetede yayımlandığı günden başlayarak bir yılı geçemez.” denilmekte, 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Tarzları Hakkında Kanun’un 66. unsurunun (3) numaralı fikrasmda da bu düstur
tekrarlanmak suretiyle Anayasa Mahkemesinin Gerekli gördüğü hallerde Resmi Gazete’de yayımlandığı günden başlayarak iptal kararının yürürlüğe gireceği tarihi bir yılı geçmemek üzere ayrıyeten kararlaştırabileceği belirtilmektedir.
27. (35) numaralı CBK’nın 3. unsuruyla (4) numaralı CBK’mn 363. unsuruna eklenen (5) numaralı fıkranın iptal edilmesi nedeniyle doğacak hukukî boşluk halk faydasını ihlal edecek nitelikte görüldüğünden iptal kararının ortaya çıkardığı türel boşluğun doldurulabilmesi emeliyle Türkiye Aka millet Meclisi tarafından Gerekli düzenlemelerin yapılması için Anayasa’mn 153. hususunun üçüncü fıkrasıyla 6216 sayılı Kanun’un66. hususunun (3) numaralı fıkrası mucibince bu fıkraya ait iptal kararının kararın Resmi Gazete’de yayımlanmasından başlayarak dokuz ay sonra yürürlüğe girmesi Müsait görülmüştür.
VI. YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI TALEBİ
28. Dava dilekçesinde özetle, dava konusu kuralın uygulanması halinde telafisi Sıkıntı yahut imkansız ziyanların doğabileceği belirtilerek yürürlüğünün durdurulmasına karar verilmesi talep edilmiştir.
9/5/2019 tarihli ve (35) numaralı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, Alakalı Kurum ve Kuruluşlar ile öteki Kuruluş ve Kuruluşlann Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde Değişiklik Yapılmasına Dair Cumhurbaşkanlığı Karamamesi’nin 3. unsuruyla 15/7/2018 tarihli ve 30479 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan (4) numaralı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, Bağlı Kuruluş ve Kuruluşlar ile öbür Kurum ve Kuruluşlann Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Karamamesi’nin 363. unsuruna eklenen (5) numaralı fıkraya yönelik iptal kararının yürürlüğe girmesinin ertelenmesi nedeniyle bu fıkraya ait yürürlüğün durdurulması talebinin REDDİNE 29/12/2022 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.
VII. HÜKÜM
9/5/2019 tarihli ve (35) numaralı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, Alakalı Kuruluş ve Kuruluşlar ile diğer Kuruluş ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde Değişiklik Yapılmasına Dair Cumhurbaşkanlığı Karamamesi’nin 3. unsuruyla 15/7/2018 tarihli ve 30479 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan (4) numaralı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, Bağlı Kuruluş ve Kuruluşlar ile diğer Kurum ve Kuruluşlann Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Karamamesi’nin 363. hususuna eklenen (5) numaralı fıkranın bahis bakımından yetki istikametinden Anayasa’ya muhalif olduğuna ve İPTALİNE, iptal kararının Anayasa’mn 153. hususunun üçüncü fıkrası ile 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Tarzları Hakkında Kanun’un 66. hususunun (3) numaralı fıkrası mucibince KARARIN RESMİ GAZETE’DE YAYIMLANMASINDAN BAŞLAYARAK DOKUZ AY SONRA YÜRÜRLÜĞE GİRMESİNE 29/12/2022 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
Sayın İNCE
Yorum Yok