- Amerikan bankalarında neler oluyor?
Amerika Birleşik Devletleri Merkez Bankası (Fed), enflasyonla uğraş için gösterge nema oranını 17 Mart 2022 ve 1 Şubat 2023 tarihleri ortasında yüzde 0,25 ila 0,5 aralığından yüzde 4,5 ila 4,75 seviyesine yükseltti. Fed faizleri artırınca devlet borçlanma senetlerinin yani bono ve tahvillerin de faizleri yükselir. Lakin daha yüksek faizle yeni bonolar çıktıkça daha düşük faize sahip eski bonoların piyasada pahası düşer. Bankalar ise hem yasal zorunluluklar hem de risksiz kabul edildikleri için bol bol devlet tahvili ya da bonosu satın alır.
Fed süratli biçimde nema yükseltirken ABD bankalarında tutulan tahvillerin bedeli de süratle eridi. Bankalar pahası düşen bu bonoları satmadıkları sürece ziyanı gerçeğe çevirmiş yani “realize” etmiş olmazlar. 2008 finansal krizi periyodunda realize edilmemiş bono-tahvil ziyanı 75 milyar dolar civarındayken, nihayet periyotta şimdi gerçekleşmemiş bu kayıplar 600-700 milyar dolarlar düzeyine tırmandı.
ABD’de birtakım bankaların bilançolarına çok ölçüde bono-tahvil aldığı ortaya çıktı. Ayrıyeten Fed nema arttırmaya başladığında bono bedellerinin düşeceğini öngörmeyip risklerini Çeşitli türev finansal araçlarla ‘hedge’ etme yani bir Cin sigortalama yoluna da gitmemiş.
Teknoloji şirketleri tarafında çıkan kimi dedikodularla müşteriler bankalardan paralarını çekmek istediğinde ise işte bu bankalar Fazla kısa müddette ödemelerini yapamayacak hale geldi. Müşterilerinden topladıkları mevduatları Nakit kazanabilmek için devlet tahvil ve bonolarına yatırmışlardı. Fakat faizler yükselip bono pahaları eriyince, mudiler talep ettiğinde bonoları satıp paraları ödeyemediler. Sonuçta 11 milyar dolarlık varlığı olan Silvergate, 200 milyar dolarlık Silicon Valley Bank (SVB) ve 110 milyar dolar bilançosu bulunan Signature Bank iflas ederek, düzenleyici kurumlar tarafından kapatıldı.
- Hükümetin kriz müdahalesi kâfi mi?
ABD’de Federal Mevduat Sigorta Kurumunu (FDIC), bir bankanın batması durumunda her hesap sahibine 250 bin dolara kadar garanti veriyor. Lakin Özellikle SVB’de mevduatların yaklaşık yüzde 97’si bu sigorta hududunun üzerindeydi. Dünyaca Ünlü Silikon Vadisi’nde birçok teknoloji şirketi kredilerini SVB aracılığı ile temin ettiği için şirket sermayeleri bu bankada tutuluyordu. Yalnızca SVB’deki sigortasız mevduatların dahi kurtarılamaması yüzlerce firmanın kapanmasına ve tahminen binlerce teknoloji çalışanının işsiz kalmasına neden olacaktır. Ayrıyeten bir bankada mevduat sahiplerinin Aka çoğunluğunun batması bütün ülke çapında 10 milyonlarca Amerikalının, şimdi Problem yaşamayan bankalardan da süratle Nakit çekmeye çalışmasına yol açabilir.
Hafta sonu Fed, Hazine Bakanlığı ve FDIC bir ortaya gelerek probleme ortaklaşa bir tahlil bulmaya çalıştı. önce Aleni artırma ile Teklif toplayarak bu bankaları Öbür kuruluşlara satmayı denediler. Lakin kimse bu bankaları satın almak istemedi. Daha sonra mecburen devlet kurumları bir kurtarma formülü oluşturdu. Buna nazaran bankalar kapatıldı. Bankaların paylarını satın almış olanlar mukadderatına terk edildi. Bu kriz nedeni ile birçok banka, borsada yüzde 20 ila 70 ortasında değer kaybetti. Ama bankada mevduat tutan vatandaşlar FDIC sigorta limitleri içerisinde olup olmadıklarına bakılmaksızın kurtarıldı. Böylelikle ABD’li yetkililer, vatandaşların öteki bankalara da gidip mevduatlarını çekmeye çalışmasını engellemeyi umuyor.
Kurtarma operasyonu ve Öbür banka iflaslarını engellemek için bir fon oluşturuldu. Buna nazaran ABD bankaları müşterilerinden ağır mevduat çekme talebi gelirse, ellerinde tuttukları bonoları teminat olarak gösterip karşılığında Fazla yüksek olmayan bir faizle borç alabilecek. En kıymetlisi bankalar bedeli düşmüş bonoları teminat olarak gösterse bile, fon bu tahvilleri birinci çıktığı kıymetinden sürece koyacak. Yani ABD birden ortaya çıkan bankacılık krizini çözmek için adeta ziyan etmeyen ‘faiz muhafazalı bono’ uygulaması başlatmış oldu.
- Bundan sonra hangi senaryolar gündemde?
Pazartesi günü Avrupa ve ABD borsaları kurtarma planına ağır satışlarla karşılık verdi. Zira bankada Nakit tutanlar kurtarılmış lakin bankanın payını satın alanlar Aka ziyanlarla baş başa bırakılmıştı. Bu durumda yatırımcılar Öbür bankaların da benzeri formda batabileceğini düşünerek ellerinde banka payı tutmak istemedi. Bilhassa bankacılık paylarında Aka düşüşler devam etti.
Fakat gün içinde bir bankacılık krizi başlamışken Fed’in daha Çok nema artıramayacağına yönelik beklentiler ön plana çıktı. Böylelikle bonolara ve tekrar Üleş senetlerine alımlar geldi. Altın ve Bitcoin ise Önemli halde yükseliş kaydetti.
Aslında kriz tam olarak bitmiş değil. Bankaların piyasadan bulacakları nema ile merkez bankasının risksiz faizi ortasındaki farkı anlatan “FRA-OIS Spread”leri pazartesi günü ABD’de 2020 krizinde görülen düzeylere tırmandı. Yani bankalar piyasadan düşük nema bulamıyor ya da daha net sözle bankalar hala birbirine tam güvenmediği için kimse kimseye borç Nakit vermek istemiyor.
Şimdi gözler bugün Türkiye saatiyle 15.30’da açıklanacak ABD enflasyon verisine çevrildi. Piyasada genel beklenti yıllık enflasyonun yüzde 6 civarında açıklanması istikametinde. Bir evvelki ay yıllık enflasyon yüzde 6,4 olarak belirlenmişti. Enflasyon beklentiler dahilinde ya da beklenenin altında gelirse, Fed enflasyonla çaba için Misli nema artışlarına gereksinim duymayacak. Böylelikle piyasalarda Olumlu hava devam edebilir. Fakat tam Tersine beklentilerin hele de bir evvelki ayın üzerinde bir enflasyon açıklanması senaryosunda ise Fed sahiden güç bir durumda kalacak. Zira enflasyonu durdurmak için Misli nema artışları yapmak gerekecek. Lakin şimdi tam olarak yatışmamış bir bankacılık krizinin ortasında nema artırımı daha da külfetli bir durumun oluşmasına yol açabilir.
[Erkan Öz, Ekonomist]
* Makalelerdeki fikirler, müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.
Yorum Yok