Prof. Dr. itimat Delice, Merkez Bankası Dijital Parasının özelliklerini, öbür dijital paralardan farkını ve dünyadaki uygulamalarını AA Tahlil için kaleme aldı.
***
Günümüzün baş döndürücü teknolojik gelişmeleri, üretim, ticaret, pazarlama, finans üzere alanlarda dijital ortamların kıymetini artırdı. Bu süreçte e-Ticaret, kağıtsız ticaret üzere kavramlar etrafında yeni Amel süreçleri gelişmeye başladı. Bu yeni devrin öne çıkan özelliklerinden birisi, finansal Eser ve hizmetlere daha geniş kesitlerin erişimini Mümkün kılacak yeniliklerin süratli biçimde uygulamaya geçirilmesi oldu. öbür taraftan bu süreç mali alanda da Kıymetli dönüşümlere kapı araladı. Bilhassa kripto varlıkların ortaya çıkışı yeni bir periyodun habercisiydi.
Tarih boyunca insan muhtaçlıklarının ve ekonomik faaliyetlerin değişmesine/çeşitlenmesine Enlem olarak paranın formu da değişmiştir. Takas sistemi, mal para, tartı para, madeni para, temsili Nakit üzere etaplardan geçerek 20. yüzyılda kağıt Nakit formuyla sonuçlanan süreçte yeni bir kademenin ayak sesleri duyuluyor. Ticari bankaların oluşturduğu kaydi para, EFT, kredi kartları, internet bankacılığı, taşınabilir bankacılık üzere uygulamalarla başlayan elektronik Nakit formu daha ileri bir dönüşüm sürecine girdi. Fizikî Nakit çağını sonlandırabilecek olan bu dönüşüm sürecinin uzun vadede ticari ve finansal alakalar, makroekonomik siyasetler, ekonomik faaliyetlerin yapılış biçimleri, ödeme sistemleri, üreticilerin ve tüketicilerin davranışları ve memleketler arası Nakit sistemi üzerinde Değerli tesirler doğurması kaçınılmaz.
– Paranın yeni biçimi: Dijital para
Paranın dijital ortamda Mevcut olması yeni bir olgu değil. Lakin günümüzde kart tabanlı süreçlerden, yazılım tabanlı süreçlere gerçek geçiş Laf konusu. Dijital Nakit olarak isimlendirilen varlıkların evvelkilerden farkı, fizikî bir biçime dönüştürülememesidir. Bu manada Nakit sistemi içerisinde giderek yaygınlık kazanan üç farklı dijital Nakit formundan bahsedilebilir: kripto paralar, sabit coinler ve merkez bankası dijital paraları.
2009’da Bitcoin ile Nakit ve finans dünyasına giriş yapan ve blockchain teknolojisi üzerinden süreç yapılan kripto paralar yatırım ve ödeme aracı olarak tasarlanmışlardı. Fakat, merkezi olmayan yapıları, şimdi yaygın halde kabul görmemeleri, düzenleme-denetleme düzeneklerinin yetersizliği ve Özellikle istikrarsın pahalar nedeniyle bu işlevleri faal olarak yerine getiremediler. Kripto varlıkların süreç gördüğü piyasalar ile klasik piyasalar ortasında şimdi gereğince kuvvetli bağlar kurulamadı. diğer taraftan, Özellikle spekülatif karakterleri ve yasadışı faaliyetlerin finansmanında kullanılma olasılıkları nedeniyle Vakit vakit birtakım ülkelerde kripto Nakit platformları üzerinden yapılan süreçlere kısıtlamalar getiriliyor.
Sabit coinler ise bir prestiji parayı, Öbür bir varlığı (kripto varlıklar dahil) yahut varlık sepetini destek alarak çıkarılan dijital paralardır. Yüklü olarak merkez bankası parası ile desteklenecek biçimde çıkarılmaları nedeniyle daha istikrarlı bir görünüme sahipler. Volatiliteyi azaltmak üzere tasarlanan bu paraların istikrarı, bunları destekleyen rezerv varlıkların kalitesine bağlı. Bağlı bulundukları paraların (varlıkların) prestijine nazaran, hem Ulusal hem de milletlerarası ödemelerde kullanılmaya daha elverişli araçlar olarak değerlendirilirler. Fakat 2022 başlarında piyasada yaşanan Misli dalgalanmalar sabit coinlerle ilgili güvenilirlik algılarında bozulmalara yol açarak düzenleme ve denetleme taleplerini artırdı.
– Merkez Bankası Dijital Parası
Merkez bankaları, kripto paraların ve sabit coinlerin klasik ödeme sistemlerine rakip olmalarının doğurabileceği istikrarsızlık korkuları nedeniyle [1] alternatif araçlar üzerinde çalışmalara başladılar ve Merkez Bankası Dijital Parası (CBDC) gündeme geldi. Fizikî olmayan CBDC’ler, elektronik ortamlarda üretilen ve kullanılan paralardır. Prestiji paranın dijital versiyonu olarak görülebilirler. Direkt yasal bir ödeme aracı olarak bu para, alışverişlerde ve her türlü ödeme sürecinde elektronik cüzdanlar üzerinden banknot üzere kullanılabiliyor. Süreçler dijital ortamda Nakit otoritelerinin nezaret ve kontrolü altında gerçekleştiriliyor. Bu paraların da yüklü halde blockchain teknolojisine dayalı olarak çıkarılacakları öngörülüyor. Perakende yahut toptan (finansal kurumlara yönelik) olmak üzere iki farklı biçimde uygulanabilen bu dijital paralarla elektronik ortamda süreçler daha kolay, daha süratli, daha inançlı ve daha düşük maliyetle yapılabilecek. Artlarında merkez bankalarının bulunması bu paraları kripto varlıklardan da ayırıyor. Kripto paraların çok oynaklık gösteren kıymetleri nedeniyle taşıdıkları yüksek risk, CBDC’ler Laf konusu olduğunda bunları çıkaran merkez bankasının güvenilirliği çerçevesinde Değerli ölçüde ortadan kalkacaktır.
CBDC’ler finansal istikrar ve Nakit siyasetlerinin yanı Dizi ödeme sistemleri, ticari bankaların faaliyetleri üzere birçok alanı etkileyecek. Bu paraların yürürlüğe konulmasıyla birlikte, finansal hizmetlere erişimin güzelleşmesi (özellikle bankacılık hizmetlerini kullanamayanlar ve az kullananlar için kolaylıklar sağlaması), ödeme sistemlerinin suratı ve aktifliğinin artması, döviz süreçlerinin daha süratli ve daha düşük maliyetle gerçekleştirilmesi, kayıt dışı faaliyetlerin ve vergi kayıp/kaçaklarının önlenmesi ve para süreçlerin taşıdığı birtakım risklerinin ortadan kaldırılması bekleniyor. öteki taraftan, bu paralar milletlerarası ödemelerde ihtilafların ortadan kaldırılmasına katkı yaptığı ölçüde Hariç ticaret süreçlerini kolaylaştırabilir; tasarruf sahipleri için Eser yelpazesini genişletebilir ve finansman kaynaklarını çeşitlendirebilir.
Uluslararası ticari ve finansal süreçlerde kullanılan ve rezerv Nakit olarak fonksiyon gören paraların dijital ortama taşındıktan sonra da bu işlevlerini icra etmeye devam edecekleri, bu alanlarda da Fazla paralı bir milletlerarası Nakit sisteminin işlerlik kazanacağı söylenebilir. Bu manada global ölçekte bir ülkenin parasının değerini/gücünü belirleyen faktörler (ekonomik büyüklük, Hariç ticaret hacmi, finansal sistemin gelişmişlik seviyesi, açıklığı ve istikrarı, teknolojik üstünlük, türel ve kurumsal yapı, siyasi ve askeri güç, vb.) CBDC’ler için de geçerli olacaktır.
– diyar uygulamaları
Kripto paraların oluşturduğu baskı ve CBDC’lerin potansiyel yararları dikkate alınarak birçok ülkede merkez bankaları hususla ilgili araştırmalar yürütmeye; kimi ülkeler fizikî paraların yanı Dizi CBDC ihracı için hazırlıklar yapmaya başladı; birkaç ülkede bu paralar süreç görme etabına geldi. 2020’de CBDC’yi birinci olarak Bahamalar Merkez Bankası “Sand Dollar” ismiyle uygulamaya geçirdi, bunu 8 ada iktisadının merkez bankası pozisyonundaki şark Karayipler Merkez Bankasının çıkardığı “DCash” izledi. Gerisinden Nijerya Merkez Bankası “e-Naira” ve Jamaika Bankası “Jam-Dex” isimli CBDC’leri deverana soktular. Çin 2020’de Dijital Yuan (e-CNY) için başlattığı pilot uygulamayı 2023’te genişletmeye hazırlanıyor. G20 ülkelerinin birçoğu da pilot uygulama yahut süreç geliştirme aşamasındalar. Bu manada gelişmiş ülkeler ortasında öne çıkan ülke ise İsveç. İsveç Merkez Bankası CBDC’yi (e-krona) Özel ödeme altyapısının Değerli bir bileşeni olarak planlıyor. Türkiye iç birçok ülkede merkez bankaları mevzuyla ilgili araştırmalarını sürdürüyor; sistemin nasıl kurulup, işletileceği, altyapı meselelerinin nasıl giderileceği üzere bahisler üzerinde çalışmalar yürütülüyor. Global Nakit ve finans alanında öncü pozisyonundaki ABD ve Avrupa bu mevzuda diğer ülkelerin daha gerisinde. Avrupa Merkez Bankası CBDC’yi para paranın alternatifi değil, tamamlayıcısı olarak pahalandırıyor; Fed bu manada daha temkinli ilerleyerek farklı projeler (FedNow gibi) çerçevesinde çalışmalarını sürdürüyor.
Henüz sürecin başında olunduğu için bu Nakit ünitesinin nasıl çıkarılacağı, nasıl kullanılacağı, bilgi akışı, saklılık üzere bahislerde çözülmesi gereken Değerli problemler bulunuyor. Bu süreçte ticari bankaların pozisyonunun ne olacağı; paranın büsbütün dijitalleşmesinin, finans kuruluşlarının faaliyetlerini ve nakdî transfer düzeneğinin işleyişini, hasebiyle Nakit siyasetini nasıl etkileyeceği hususlarında birtakım belirsizlikler Laf konusu. öbür taraftan, dijital Nakit üniteleri üzerinden gerçekleştirilecek milletlerarası kapital akımlarının idaresi konusunda da Değerli problemlerle karşılaşılacaktır. Mevzuyla ilgili milletlerarası düzenleyici çerçevelerin oluşturulamaması, Denetim ve uyumu sağlayacak kurumsal yapıların kurulamaması nedeniyle bu alanlar ülkelerin ferdî gayretlerine bağımlı ve dağınık bir imaj arz ediyor. Bunun için global bir uyum gerekiyor.
Sonuç olarak, Nakit hakkındaki bildiklerimizin büsbütün değişeceği yeni bir dünyaya Amade olmalıyız. Günümüzde paranın yeni formunun dijital bir Ira taşıyacağı konusunda ortak bir kabul oluştu. Paranın evriminde gelinen bu yeni evre, her yenilik üzere, birtakım fırsatları ve riskleri de beraberinde getirecek. Paranın merkezi, kağıt paradan CBDC’lere gerçek kayarken, Özellikle değişim aracı işleviyle bunlarla rekabet eden kripto varlıkların ve sabit coinlerin de Nakit alanında Kıymetli bir yer tutacağı öngörülebilir. Geleceğe ait Fazla sağlıklı iddialar yapılamamakla birlikte, uygulamaya geçirilmeleri halinde CBDC’lerin uzun bir müddet var fiziki paralarla Birlikte dolanımda olmaları beklenebilir. CBDC uygulamalarında başarılı sonuçlar alınabilmesi için Müsait yasal ve kurumsal çerçevenin oluşturulması, altyapı meselelerinin giderilmesi ve bu bağlamda merkez bankalarının yine yapılandırılması da gerekecek.
[Prof. Dr. itimat Delice, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, İİBF, Finans ve Bankacılık Kısım Başkanı]
[1] Merkez bankalarını bu mevzuda temkinli olmaya iten nedenler ortasında, kontrol boşlukları, sistemin siber ataklara maruz kalma riski, kara Nakit aklanması, Yasa dışı faaliyetlerin finansmanı üzere bahisler öne çıkmaktadır.
*Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.
Yorum Yok